Μαθηματικά μέσα από την Τέχνη

Ημερίδα για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
με αφορμή την ομότιτλη σειρά βιβλίων
του Καθηγητή Μαθηματικής Εκπαίδευσης
στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρη Χασάπη

Μαθηματικά μέσα από την Τέχνη

Τετάρτη, 4 Νοεμβρίου 2015, στις 7 μ.μ.,
στον ΠΟΛΥΧΩΡΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ (Ιπποκράτους 118, Αθήνα)
με αφορμή την ομότιτλη σειρά βιβλίων του Δημήτρη Χασάπη

Τα μαθηματικά συγκαταλέγονται για πολλούς ανάμεσα στα πιο δύσκολα μαθήματα. Η διδασκαλία τους είναι πρόκληση για τον εκπαιδευτικό όχι μόνο γιατί καλείται να μεταδώσει με σαφήνεια δυσνόητες έννοιες, αλλά κυρίως διότι θα πρέπει να τις καταστήσει ενδιαφέρουσες ακόμα και για πολύ νεαρούς μαθητές και να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν τη χρησιμότητα, την ομορφιά τους και κυρίως την καθημερινή πρακτική τους. Παράλληλα, το σχολικό πρόγραμμα σε όλες τις βαθμίδες του παραμελεί την καλλιτεχνική εκπαίδευση ειδικότερα σε σχέση με τις εικαστικές τέχνες, με συνέπεια η συστηματικότητα και η επιστημονικότητα που απαιτεί η καλλιτεχνική δημιουργία να μην μπορεί να γίνουν αντιληπτές.

Με αφορμή τη σειρά βιβλίων του «Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη» ο Καθηγητής Μαθηματικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστήμιου Αθηνών Δημήτρης Χασάπης θα αναζητήσει κοινούς τόπους στη διδασκαλία των μαθηματικών και των καλλιτεχνικών μαθημάτων, με στόχο τη δημιουργία ενός γόνιμου εκπαιδευτικού διαλόγου που θα συντελέσει στη σφαιρική μόρφωση των μαθητών. Με σημείο αναφοράς το έργο πρωτοπόρων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα –και συγκεκριμένα του Μάουριτς Κορνέλις Έσερ, του Βασίλι Καντίνσκι, του Κάζιμιρ Μαλέβιτς, του Πίιτ Μοντριάν–, τα παιδιά ανακαλύπτουν τα μυστικά της τέχνης μεγάλων ζωγράφων και εξοικειώνονται με τις μαθηματικές έννοιες που διδάσκονται στο σχολείο, τις οποίες καλούνται να εφαρμόσουν για να δημιουργήσουν τα δικά τους έργα.

Την εισήγηση του κ. Χασάπη θα ακολουθήσει βιωματική δραστηριότητα με θέμα Ζωγραφίζω όπως ο Μαλέβιτς και μαθαίνω για τα τετράπλευρα γεωμετρικά σχήματα από την Ελένη Γιαννακοπούλου, Καθηγήτρια-Σύμβουλο στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Έτσι οι συμμετέχοντες θα μπορέσουν να αντιληφθούν μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα τον τρόπο με τον οποίο βασικές γεωμετρικές έννοιες όπως τα είδη και οι ιδιότητες των τετράπλευρων σχημάτων μπορούν να διδαχθούν δημιουργικά μέσα από την Τέχνη.

Η ημερίδα απευθύνεται κατά προτεραιότητα σε εν ενεργεία εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, αλλά και σε γονείς.

Προϋπόθεση για τη συμμετοχή στην ημερίδα είναι η αγορά ενός από τα τέσσερα βιβλία της σειράς «Μαθαίνω μαθηματικά μέσα από την τέχνη» (λιανική τιμή: 4,38 € το καθένα) από τον ΠΟΛΥΧΩΡΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ κατά την προσέλευση των συμμετεχόντων.
Τα βιβλία της σειράς που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ είναι:
• Ζωγραφίζω όπως ο Έσερ και μαθαίνω για τη συμμετρία
• Ζωγραφίζω όπως ο Καντίνσκι και μαθαίνω τη γεωμετρία του κύκλου
• Ζωγραφίζω όπως ο Μαλέβιτς και μαθαίνω για τα τετράπλευρα γεωμετρικά σχήματα
• Ζωγραφίζω όπως ο Μοντριάν και μαθαίνω για τις κάθετες και παράλληλες γραμμές

Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΘΕΣΕΩΝ ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΟΣ
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ
ΘΑ ΤΗΡΗΘΕΙ ΣΕΙΡΑ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ

Όσοι ενδιαφέρεστε να παρακολουθήσετε, δηλώστε συμμετοχή στο e-mail: polychoros@metaixmio.gr, σημειώνοντας τα προσωπικά σας στοιχεία (ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, τηλέφωνα επικοινωνίας, e-mail) και την ένδειξη ΕΠΙΘΥΜΩ ΝΑ ΣΥΜΜΕΤΑΣΧΩ ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ «ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ». Όσοι ειδοποιηθούν ηλεκτρονικά για τη συμμετοχή τους θα πρέπει να μας επιβεβαιώσουν την κράτηση της θέσης έως την ημερομηνία που θα τους ανακοινωθεί. Στο τέλος της ημερίδας θα δοθούν βεβαιώσεις παρακολούθησης στους εκπαιδευτικούς, εφόσον ζητηθεί κατά τη δήλωση συμμετοχής.

Όλα τα λάθη των μαμάδων σε 10 φωτογραφίες

Καθόλου πρωτότυπο, μάλλον χιλιοειπωμένο μα οι άνθρωποι που μας μεγαλώνουν είναι γεγονός πως διαμορφώνουν σε τεράστιο βαθμό την ψυχοσύνθεσή μας και είναι αυτοί που βάζουν με μικρές καθημερινές κινήσεις τις ρόδες μας σε συγκεκριμένες ράγες. Η σχέση δε με τη μητέρα έχει πλουτίσει γενιές ψυχοθεραπευτών που ορίζουν τις πράξεις της ή την απουσία τους, ως τη βασικότερη αιτία σχηματισμού της προσωπικότητάς μας.

Δυο είναι οι λέξεις κλειδιά που ανοίγουν τον ασκό του Αιόλου: προσωπική θεώρηση των πραγμάτων και προβολή αποθημένων στο παιδί μας. Αυτές είναι οι κυριότερες αφετηρίες που μπορούν να κάνουν την ανατροφή ενός πειδιού τοξική. Άλλες φορές από υπέρμετρη αγάπη, άλλες από άγνοια και άλλες από δικά τους βιώματα οδηγούν τα παιδιά σε αδιέξοδα και αγκυλωμένο μεγάλωμα.
Η Ρωσίδα φωτογράφος Anna Padchenko μέσα σε μερικές εικόνες έκλεισε όλα τα θανάσιμα λάθη που κάνουν οι μαμάδες όλου του κόσμου.


Η υπερπροστατευτικότητα που μπορεί να πνίξει.

Τα παιδιά δεν είναι τηλεκατευθυνόμενα. Κανένα κουμπί δεν μπορεί να τα ορίσει ουσιαστικά.

Η χειραγώγηση δεν είναι ο δρόμος, αλλά το αδιέξοδο.

Το παιδί που υπηρετεί έστω και έμμεσα τη μητέρα και μάλιστα… εφ’ όρου ζωής.

Η παραβίαση της ιδιωτικότητας.

Η μητέρα που κρατάει το παιδί δίπλα της, με κάθε κόστος.

Αυτό που δεν κατάφερε η μαμά, ασφαλώς θα το καταφέρει το παιδί της…θέλοντας και μη.

Νο comments… κάθε Ελληνίδα μάνα καταλαβαίνει…

Μητέρα-βασίλισσα και μάλιστα αλάνθαστη.

Πηγή: 4moms.gr

ΕΠΙΣΚΕΨΕΙΣ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΤΕ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ & ΠΑΙΔΙΑ

Μία μεγάλη ομάδα φέτος στο ΜΤ…σκιτσάρει, χαράζει και εκτοξεύει τη δημιουργικότητά της!

Τα οικογενειακά προγράμματα ξεκινούν τον Σεπτέμβριο και διαρκούν έως και τον Μάιο του 2016. Για τη φετινή περίοδο, διευρύνουμε τα ηλικιακά όρια και υποδεχόμαστε παιδιά 4-6 ετών, με προγράμματα, που βασίζονται στη δραματοποίηση, το θεατρικό παιχνίδι και τα εικαστικά. Παράλληλα, νέες δράσεις περιμένουν και τους φίλους μας 7-17 ετών, εμπνευσμένες από τα εκθέματα του μουσείου και τη θεματική του. Mουσειοπαιδαγωγός, Εικαστικοί, Ψυχολόγος, αλλά και οι άνθρωποι του Μουσείου, αναλαμβάνουν να σας «μυήσουν» στην ιστορία των τηλεπικοινωνιών, δίνοντάς σας την ευκαιρία, διασκεδάζοντας, μαθαίνοντας και ανακαλύπτοντας, να γίνετε και σεις μέρος της!

Και στο τέλος της χρονιάς, σας περιμένει ένα «φεστιβάλ», έκπληξη! Μείνετε σε επαφή……

Για να δείτε το πρόγραμμα πατήστε εδώ.

   

Ξενάγηση για μεμονωμένους επισκέπτες ένα σαββατοκύριακο κάθε μήνα

Φέτος το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών Ομίλου ΟΤΕ, σας «βάζει στη θέση του ξεναγού»!

Την ιστορία των τηλεπικοινωνιών στη χώρα μας, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχετε την ευκαιρία να δείτε και να ακούσετε, μέσα από μια ολοκληρωμένη ξενάγηση, που προσφέρει το Μουσείο Τηλεπικοινωνιών στους μεμονωμένους φίλους του, που θέλουν να το επισκεφτούν, τα Σαββατοκύριακα, που είναι ανοιχτό. Μια ξενάγηση (ώρα 14.00-15.00), με περισσότερα διαδραστικά εκθέματα και με τη δική σας συμμετοχή. Ο επισκέπτης ξεναγείται στους χώρους του Μουσείου και ταυτόχρονα, καλείται να συμμετάσχει στη διαδικασία της ξενάγησης, καθώς μπορεί να ανακαλύψει, να αγγίξει, να χειριστεί, ο ίδιος, αντικείμενα από τη μεγάλη μας συλλογή.

Οι ξεναγήσεις θα πραγματοποιούνται εφόσον συμπληρώνεται ικανός αριθμός συμμετοχών.

Όλα τα προγράμματα προσφέρονται δωρεάν και απαιτείται τηλεφωνική κράτηση.

Οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι μάθησης ενός κειμένου

Iσχύει πάντα ότι ένας καλός βαθμός πηγαίνει στον μαθητή που έχει μάθει την ύλη και ένας κακός βαθμός στον μαθητή που απλά δεν διάβασε αρκετά;
Το νέο βιβλίο του Μπενεντίκτ Κάρεϊ, ενός δημοσιογράφου επιστήμης από τους The New York Times, αμφισβητεί την αντίληψη ότι ένας υψηλός βαθμός στις εξετάσεις σημαίνει και πραγματική μάθηση. Υποστηρίζει ότι παρότι ένας καλός βαθμός μπορεί να επιτευχθεί βραχυπρόθεσμα, όταν διαβάζεις εντατικά για ένα διαγώνισμα, το πιθανότερο είναι ότι η περισσότερη πληροφορία θα ξεχαστεί πολύ γρήγορα. Ο Κάρεϊ ισχυρίζεται ότι οι περισσότεροι μαθητές ίσως να μη χρειάζεται να διαβάσουν περισσότερο, αλλά απλά πιο έξυπνα.
Ο Κάρεϊ προσφέρει στους μαθητές, μικρούς και μεγάλους, ένα νέο πλάνο διαβάσματος βασισμένο σε δεκαετίες έρευνας πάνω στον εγκέφαλο, τη μνήμη και τη μάθηση. Ανατρέπει την αντίληψη ότι το να «πέσεις με τα μούτρα στο διάβασμα» είναι το μόνο απαραίτητο συστατικό ενός επιτυχημένου μαθητή, και αντ’ αυτού προσφέρει μία εις βάθος εξερεύνηση του εγκεφάλου, αποκαλύπτοντας ακριβώς το πώς μαθαίνουμε και πώς μπορούμε να μεγιστοποιήσουμε αυτή τη δυνατότητα.
«Οι περισσότεροι από εμάς διαβάζουμε και ελπίζουμε πως το κάνουμε σωστά», λέει ο Κάρεϊ. «Ομως τείνουμε να έχουμε μία στατική και στενή αντίληψη σχετικά με το πώς πραγματοποιείται η μάθηση». Για τους αρχάριους, τα μεγάλου μήκους και έντονης συγκέντρωσης διαστήματα διαβάσματος μπορεί να μοιάζουν παραγωγικά, αλλά πιθανότατα οι μαθητές ξοδεύουν την περισσότερη φαιά ουσία τους στην προσπάθεια διατήρησης της συγκέντρωσής τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό δεν αφήνει αρκετή εγκεφαλική ενέργεια για μάθηση. «Είναι δύσκολο να κάτσεις σε ένα σημείο και να πιέσεις τον εαυτό σου να διαβάσει για ώρες», λέει ο Κάρεϊ. «Καταβάλλεις μεγάλη προσπάθεια μόνο και μόνο για να μείνεις εκεί, ενώ υπάρχουν άλλοι τρόποι για να κάνεις το διάβασμα πιο αποτελεσματικό, διασκεδαστικό και ενδιαφέρον».
Το πρώτο βήμα προς μία καλύτερη μάθηση είναι απλά να αλλάζεις το περιβάλλον μελέτης από καιρό σε καιρό. Αντί να κάθεσαι στο γραφείο σου ή στο τραπέζι της κουζίνας διαβάζοντας για ώρες, η εναλλαγή σκηνικού θα δημιουργήσει νέους συσχετισμούς στον εγκέφαλό σου και θα κάνει ευκολότερη τη συγκράτηση της πληροφορίας. «Ο εγκέφαλος χρειάζεται εναλλαγές», λέει ο Κάρεϊ. «Θέλει κίνηση και περιοδικά διαλείμματα».
Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται, αποθηκεύει και ανασύρει πληροφορίες μπορεί επίσης να βελτιώσει τις συνήθειες μελέτης σας. Για κάποιους ανθρώπους, το εντατικό διάβασμα για ένα διαγώνισμα μπορεί να αποβεί επιτυχημένο βραχυπρόθεσμα, όταν όμως ο μαθητής συγκεντρωθεί και διαβάσει μόνο μία φορά, δεν στέλνει μήνυμα στον εγκέφαλο ότι η πληροφορία αυτή είναι σημαντική. Ετσι, παρότι το αρχικό διάβασμα των λέξεων του γαλλικού λεξιλογίου ξεκινά τη διαδικασία της μάθησης, το επόμενο επαναληπτικό διάβασμα, ύστερα από μερικές ημέρες, είναι αυτό που αναγκάζει τον εγκέφαλο να ανασύρει την πληροφορία, ουσιαστικά μαρκάροντάς την ως σημαντική και άξια ενθύμησης.
Ενας άλλος τρόπος να στείλεις μήνυμα στον εγκέφαλο ότι η πληροφορία είναι σημαντική είναι να μιλάς γι’ αυτήν. Ζήτησε από έναν νεαρό μαθητή να παίξει τον δάσκαλο βασισμένος στην πληροφορία που έχει διαβάσει. Η αυτοεξέταση και η καταγραφή της πληροφορίας σε κάρτες (flashcards) ενισχύει επίσης τη μάθηση.
Μία άλλη τεχνική για φιλόδοξους μαθητές ονομάζεται κατανεμημένο διάβασμα και σχετίζεται άμεσα με την επιστήμη του εγκεφάλου. Ο Κάρεϊ την συγκρίνει με το πότισμα του γρασιδιού. Μπορείς να ποτίσεις το γρασίδι μία φορά την εβδομάδα για 90 λεπτά ή τρεις φορές την εβδομάδα από 30 λεπτά. Η κατανομή του ποτίσματος κατά τη διάρκεια της εβδομάδας θα κρατήσει το γρασίδι πιο πράσινο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Ερευνες έχουν δείξει ότι για να μάθει και να συγκρατήσει ένας μαθητής πληροφορίες, όπως ιστορικά γεγονότα, λεξιλόγιο ή επιστημονικούς ορισμούς, είναι προτιμότερο να κάνει επανάληψη μία με δύο μέρες μετά το πρώτο διάβασμα. Μία θεωρία προτείνει ότι το μυαλό δίνει λιγότερη προσοχή κατά τη διάρκεια σύντομων μεταξύ τους επαναλήψεων. Ετσι επαναλαμβάνοντας την πληροφορία έπειτα από μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, για παράδειγμα ύστερα από μερικές ημέρες ή μία εβδομάδα, στέλνει πιο δυνατό σήμα στον εγκέφαλο ότι χρειάζεται να συγκρατήσει αυτή την πληροφορία.
H κατανεμημένη μελέτη προσθέτει επίσης συμφραζόμενα. Στο σπίτι, όταν ένας μαθητής προσπαθεί να απομνημονεύσει τους προέδρους των ΗΠΑ, ίσως ακούσει τον σκύλο να γαβγίζει ή το τηλέφωνο να χτυπά. Δύο ημέρες αργότερα, όταν μετακινήσει τον χώρο μελέτης του σε ένα καφέ ακούει τον υπάλληλο να φτιάχνει αφρόγαλα. Τώρα η λίστα των προέδρων ενσωματώνεται στη μνήμη του μαθητή κάτω από δύο πλαίσια, και αυτό ισχυροποιεί τη μνήμη.
Το 2008, ερευνητές στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Ντιέγκο εξέτασαν 1.300 συμμετέχοντες πάνω σε κάποια ασήμαντα γεγονότα, όπως για παράδειγμα ποιο είναι το όνομα του σκύλου ενός χαρακτήρα που εμφανίζεται στη συσκευασία γνωστών αμερικανικών σνακ. Οι συμμετέχοντες μελέτησαν την ύλη δύο φορές, σε διαφορετικά διαστήματα: κάποιοι σε απόσταση λίγων λεπτών, άλλοι μιας μέρας και άλλοι μιας εβδομάδας.
Από τα στοιχεία που συγκέντρωσαν, οι επιστήμονες προσδιόρισαν το βέλτιστο διάστημα για να μαθαίνεις μία πληροφορία. Αν το διαγώνισμά σου είναι σε μία εβδομάδα, θα πρέπει να προγραμματίσεις δύο περιόδους μελέτης, σε απόσταση τουλάχιστον ενός ή δύο ημερών. Για παράδειγμα, για ένα διαγώνισμα την Παρασκευή, διάβασε τη Δευτέρα και κάνε επανάληψη την Πέμπτη. Αν το διαγώνισμά σου είναι σε ένα μήνα, κάνε επαναλήψεις μία φορά την εβδομάδα.
Ο ύπνος επίσης, όπως είναι γνωστό, είναι σημαντικό μέρος του καλού διαβάσματος. Το πρώτο μισό του κύκλου του ύπνου βοηθά στη συγκράτηση πληροφοριών, ενώ το δεύτερο μισό παίζει σημαντικό ρόλο στις μαθηματικές δεξιότητες. Ενας μαθητής λοιπόν που έχει διαγώνισμα σε μία ξένη γλώσσα είναι καλύτερα να κοιμηθεί νωρίς για να αφήσει τον ύπνο να τον βοηθήσει στην απομνημόνευση, και να κάνει επανάληψη το πρωί. Για κάποιον που έχει διαγώνισμα στα μαθηματικά, είναι προτιμότερο να κάνει επανάληψη πριν πάει για ύπνο και μετά να αφήσει τον εγκέφαλο να επεξεργαστεί την πληροφορία.
«O ύπνος είναι ο τελευταίος σκόρερ στη μάθηση», λέει ο Κάρεϊ. «Ο εγκέφαλος είναι έτοιμος να επεξεργαστεί, να κατηγοριοποιήσει και να παγιώσει αυτά που έχεις μελετήσει. Μόλις κουραστείς, ο εγκέφαλός σου σου λέει ότι δεν αντέχει άλλο».
* Το βιβλίο του Benedict Carey «How we Learn: The surprising Truth About When, Where and Why It Happens» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Random House.

Δείτε εδώ: sciencearchives.wordpress.com

Eνδιαφέρουσα εκδήλωση στο 4ο Δημοτικό Σχολείο Μεταμόρφωσης

Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΚΗΔΕΜΟΝΩΝ του 4^ου Δημ. Σχ. Μεταμόρφωσης

ΔΙΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ

Παρασκευή  23/10/2015, ώρες: 6:00-9:00 μ.μ.

Το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον

ως χώρος «εξέλιξης» όλης της οικογένειας

«Μαθησιακή και κοινωνικοσυναισθηματική εξέλιξη

των παιδιών»

Εισηγήτρια: Δαβίδ-Σπανοπούλου Άννα, MSc Σχολική Ψυχολόγος

Διδάκτωρ του Τομέα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Παν/μίου Αθηνών

«Μεγαλώνοντας παιδιά, μεγαλώνουμε και εμείς»

Εισηγήτριες:  Σανδήλου Αγγελική, MSc Κλινική Ψυχολόγος

Ζώτου Σπυριδούλα, ΜSc Γνωστική Ψυχολόγος,   Ψυχοθεραπεύτρια, Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Υποστήριξη Εργαστηρίου:  Υφαντή Ειρήνη, MSc Συμβουλος Εκπαίδευσης & Εργασίας

Τόπος διεξαγωγής ημερίδας: 4ο Δημοτικό Σχολείο Μεταμόρφωσης (Αίθουσα Εκδηλώσεων)

Διεύθυνση: Αθηνάς & Αυλώνος

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας

Πρόσκληση σε ανοιχτή συζήτηση «Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής» – Τετάρτη, 21 Οκτωβρίου, 7.00 το απόγευμα

Posted by admin on Οκτωβρίου - 10 - 2015 with 0 Comment

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Διαταραχή
Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας
Πρακτικός Οδηγός

 

Τετάρτη, 21 Οκτωβρίου, 7.00 το απόγευμα
στο Κέντρο για το Παιδί/ Κέντρο Αλληλεγγύης Αθήνας
Δομοκού 2, 1ος ορ.
Στ. Λαρίσης (απέναντι από το μετρό)

 Σας καλούμε σε ανοιχτή συζήτηση  με αφορμή το βιβλίο
των Λίζας Βάρβογλη και της Μαρίας-Μαρκέλλας Γαλάνη
«Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας
Πρακτικός Οδηγός»

Η συζήτηση πραγματοποιείται στο πλαίσιο συναντήσεων «Το Δίκτυο Προβληματίζεται»

Παιδί και ζωγραφιές

Καθρέφτης της ψυχής οι ζωγραφιές των παιδιών 

Της Ρούλας Γιακοπούλου

18:01 | 15 Οκτ. 2015

Τελευταία ανανέωση 18:01 | 15 Οκτ. 2015

Σύμφωνα με ειδικούς, τα παιδιά με τα σχέδια που φτιάχνουν μιλούν για τη συναισθηματική τους κατάσταση, αποκαλύπτουν τον ψυχισμό τους και «μαρτυρούν» οικογενειακά μυστικά Τρεμάμενες γραμμές τραβηγμένες από άπειρα παιδικά χέρια, παιδικές ζωγραφιές, άλλες διστακτικές και άλλες πιο τολμηρές, που απεικονίζουν σπίτια με σκεπή, λουλούδια, ανθρωπάκια, την οικογένεια και τον ήλιο, ακατέργαστα σχήματα, αδέξιες σχεδιαστικές απόπειρες, ακόμη και ακαταλαβίστικες μουντζούρες μιλούν για τη συναισθηματική κατάσταση των μικρών παιδιών, καθρεφτίζουν τον ψυχισμό τους, μαρτυρούν οικογενειακά μυστικά.

Ολες αυτές οι πολύχρωμες ζωγραφιές των παιδιών, που με τόσο καμάρι τοποθετούν σε περίοπτη θέση οι γονείς, έχουν... φωνή και λένε πολλά, αρκεί να ξέρει κάποιος να τις... ακούσει. Το παιδικό σχέδιο είναι η «κρυφή γλώσσα» των παιδιών, σύμφωνα με την ψυχολόγο-παιδαγωγό Εύη Κρότι και τον ψυχοθεραπευτή Αλμπέρτο Μάνι, τους συγγραφείς του βιβλίου με τίτλο «Πώς να ερμηνεύσουμε τα παιδικά σχέδια».
«Τα σχέδια των μικρών παιδιών μοιάζουν με έκρηξη ή με κραυγή. Οι γραμμές είναι σαν λέξεις που πολλαπλασιάζονται και εκφράζουν μια ανάγκη του παιδιού να δώσει και να ακουστεί» γράφει ο Β. Μαρκ στο βιβλίο του «Premiers Dessins d'Enfants».
«Η παιδική ζωγραφική έχει όλα τα στοιχεία του εικαστικού έργου τέχνης: σχέδιο, χρώμα, σύνθεση, μορφή και περιεχόμενο. Αποτελεί όμως και έναν χώρο άξιο έρευνας, για τον οποίο η ψυχολογία, η ψυχανάλυση και η παιδαγωγική έχουν ενδιαφερθεί πολύ τελευταία. Βλέποντας ένα παιδί να ζωγραφίζει και ακούγοντας τα σχόλια που κάνει το ίδιο για το έργο του, είναι σαν να διαβάζουμε την ψυχή του, επειδή μπορούμε να κάνουμε πολλούς συνειρμούς και να φτάσουμε σε συμπεράσματα πολύ σημαντικά για τη ζωή του, κάτι που είναι αδύνατο να ανακαλύψουμε με μια απλή συζήτηση. Η εξέλιξη του σχεδίου στο παιδί αντανακλά το βάθος της ψυχής του. Είναι ένα είδος «γραφικής γλώσσας», ένα σύνολο από έννοιες που πρέπει να αποκρυπτογραφήσουμε. Το παιδικό σχέδιο είναι ένας χώρος όπου το παιδί απλώνει και καταθέτει τον εσωτερικό του κόσμο, μια αναγκαία ενέργεια για την ισορροπία του» τονίζει η κ. Λουίζα Κακίση, καθηγήτρια Αισθητικής Αγωγής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, στο βιβλίο της με τίτλο «Και όμως ζωγραφίζουν - η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσμος τους» των εκδόσεων ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ.
Μέσα από το έργο του το παιδί αφηγείται μια ιστορία και για να την κατανοήσουμε χρειάζεται να αποκωδικοποιήσουμε τις εικόνες-σύμβολα. Ενα προσωπάκι χωρίς στόμα που ζωγραφίζει ένα πεντάχρονο παιδί, η συνύπαρξη ήλιου και βροχής στο ίδιο σχέδιο, ένα σπίτι χωρίς πόρτα και παράθυρα, μια μαμά και ένας μπαμπάς που ξεπερνούν κατά πολύ σε μέγεθος το σπίτι στην ίδια ζωγραφιά, περνούν μάλλον απαρατήρητα από τους περισσότερους γονείς. Ωστόσο, τίποτα δεν είναι τυχαίο στις ζωγραφιές των παιδιών. Για να βγάλουμε όμως κάποιο συμπέρασμα σχετικά με τον εσωτερικό κόσμο του παιδιού, όπως εξηγεί η καθηγήτρια Λουίζα Κακίση, θα πρέπει να δούμε εάν συστηματικά το παιδί δεν βάζει ένα σύμβολο, όπως είναι ο ήλιος.
«Εχουμε ενδείξεις, αλλά όχι αποδείξεις. Για να βγάλουμε πιθανόν κάποιο συμπέρασμα, θα πρέπει να έχουμε πολλά σχέδια του παιδιού σε διάφορα χρονικά διαστήματα με παρόμοιο θέμα για σύγκριση, να γνωρίζουμε το παιδί και την οικογένειά του και φυσικά να έχουμε γνώσεις ψυχολογίας» διευκρινίζει η κ. Κακίση.
Χρώματα που αποκαλύπτουν πένθος
Η ζωγραφιά της Μαρίας, που είναι μαθήτρια της Ε' Δημοτικού, υποδηλώνει με τα χρώματα και τα σύμβολα που χρησιμοποιεί βαριά ατμόσφαιρα και πένθος. Εχει ζωγραφίσει πράσινα σκούρα κυπαρίσσια και όχι μηλιές ή πεύκα, που κάνουν συνήθως τα περισσότερα παιδιά, μαύρο καλσόν, μπλε σκούρα ρούχα και μπαλόνια, μάτια χωρίς κόρες, ενώ ο ήλιος, σύμβολο του πατέρα, είναι «θαμμένος» μέσα στη γη. Ενα σχέδιο που αρχικά ξαφνιάζει, αλλά τελικά γίνεται κατανοητό μαθαίνοντας πως το κορίτσι είναι ορφανό.
Η «άσχημη» αδελφή
Η 5χρονη Ιλια έχει ζωγραφίσει τον εαυτό της στο κέντρο του χαρτιού, σε στυλ κούκλας Μπάρμπι, με φαντεζί βραδινό φόρεμα. Σε αντίθεση, «πεταμένη» στη δεξιά γωνία έχει ζωγραφίσει την αδελφή της, μικρότερη σε μέγεθος και άσχημη (με πεταχτά δόντια και χοντρή μύτη). Ολα αυτά τα στοιχεία φανερώνουν ζήλια απέναντι στην αδελφή της. Ταυτόχρονα, έχει αποκλείσει την αδελφή της, τοποθετώντας ανάμεσά τους ένα εμπόδιο (κάγκελα με ένα λουλούδι) και αυτό αντανακλά την έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ τους.
Πρόσωπο- μουντζούρα
Ο 5χρονος Χρήστος έχει ζωγραφίσει τον εαυτό του με μουντζουρωμένο πρόσωπό και αυτό φανερώνει ζήλια απέναντι σε κάποιο άτομο, ενδεχομένως απέναντι στο μικρότερο αδελφάκι του. Πιθανόν ο Χρήστος να αισθάνεται ότι έχει απορριφθεί από την οικογένεια ή το περιβάλλον του.
Γονείς που αγγίζουν τον ουρανό
Η Κατερίνα, μαθήτρια της Α' Δημοτικού, έχει σχεδιάσει τους γονείς της πολύ εντυπωσιακούς, με έντονα χρώματα και τόσο ψηλούς, που αγγίζουν τον ουρανό. Τους έχει αποδώσει συναισθηματικό και όχι φυσικό μέγεθος και αυτό φανερώνει πόσο τους αγαπά και τους θαυμάζει. Η ίδια στέκεται δίπλα στον πατέρα της και αυτό δείχνει την προτίμησή της, αλλά φοράει ρούχα στα ίδια χρώματα με της μητέρας της και αυτό φανερώνει πως την αγαπά.
Ηλιος με βροχή
Η Εμμανουέλλα (5 1/2 ετών) έχει ζωγραφίσει, με το τέχνασμα της διαφάνειας, την τετραμελή οικογένειά της αγαπημένη και γελαστή μέσα στο σπίτι. Ομως, η συνύπαρξη ήλιου και βροχής και κυρίως ο αποκλεισμένος -με μία γραμμή- ήλιος μαρτυρούν πως, παρά την πρώτη θετική εντύπωση, κάποια σύννεφα πρέπει να σκιάζουν την οικογενειακή θαλπωρή και το παιδί να μην μπορεί να πλησιάσει τη χαρά.

ΤΙ ΕΓΙΝΕ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ;

15 (διακριτικοί) τρόποι για να ρωτήσεις το παιδί σου «τι έγινε σήμερα στο σχολείο»

Συνήθως τα παιδιά αποφεύγουν να απαντήσουν στην συχνή και αγωνιώδη

καθημερινή μας ερώτηση: «πώς πέρασες σήμερα στο σχολείο;» Η όταν απαντούν,

δίνουν μονολεκτικές και βαριεστημένες απαντήσεις. Εμείς σας προτείνουμε 15

διακριτικές ερωτήσεις για να μάθουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε. Αν δηλαδή

το παιδί μας περνάει καλά στο σχολείο!

1. Ποιο ήταν το καλύτερο πράγμα που σου συνέβη σήμερα στο σχολείο; (Ή, ποιο

ήταν το χειρότερο πράγμα που σου συνέβη σήμερα στο σχολείο;)

2. Πες μου κάτι αστείο που σου συνέβη σήμερα!

3. Αν μπορούσες να διαλέξεις με ποιον θα ήθελες να καθίσεις μαζί στο θρανίο;

Με τον Γιώργο…Γιατί;

4. Που σου αρέσει να κάθεσαι στα διαλείμματα;

5. Έμαθε καμιά καινούρια λέξη σήμερα; Καμιά παράξενη, που ίσως δεν την

ξέρεις;

6. Αν καλούσα σήμερα τη δασκάλα σου στο σπίτι για τραπέζι, τι θα μου έλεγε για

σένα;

7. Βοήθησες κάποιον στην τάξη σήμερα;

8. Πώς τον βοήθησες;

9. Εσένα σε βοήθησε κανένας σήμερα;

10. Ποιο ήταν το καλύτερο πράγμα που σου συνέβη σήμερα;

11. Βαρέθηκες καθόλου στο σχολείο σήμερα; Σε ποιο μάθημα;

12. Αν ερχόταν ένα διαστημόπλοιο στην τάξη σου σήμερα να πάρει κάποιον, ποιον

θα ήθελες να έπαιρνε και να εξαφανιζόταν;

13. Ποιο είναι το πιο αστείο παιδί στην τάξη; Γιατί το βρίσκεις αστείο;

14. Αν ήσουν στη θέση του δασκάλου σου τι θα έκανες;

15. Τι θα ήθελες να έλειπε από το σχολείο;

ΑΧΡΗΣΤΟΣ ΕΓΩ, ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΕΝΟΣ ΜΑΘΗΤΗ

Άχρηστος εγώ; Το γράμμα ενός μαθητή της έκτης δημοτικού

Διαβάζοντας το παρακάτω γράμμα είναι σοκαριστικό το γεγονός πώς

ένα παιδί καταφέρνει με απλά λόγια και σκέψεις να μας ταρακουνήσει.

«Ξημέρωσε. Νυστάζω. Δεν χόρτασα ύπνο. Ακούω τη φωνή της μαμάς.

Τι θα κάνω τώρα; Θέλει να με βάλει να ξαναγράψω αυτή τη ρημάδα την

ορθογραφία. Αφού όσες φορές και να τη γράψω, πάλι λάθη θα κάνω.

Είμαι ένας μπουμπούνας. Το ‘πε κι ο μπαμπάς. Τίποτα δεν θα

καταφέρω. Πάλι μαλώσανε χθες. Η μαμά τού είπε να είναι πιο

προσεκτικός κι εκείνος είπε πως αυτή φταίει για όλα. Ολο μαλώνουν

τελευταία. Δεν θέλω να μαλώνουν και για μένα.

Αμάν κι αυτή η μαμά! Πού τη βρίσκει τέτοια όρεξη πρωί πρωί; Κάθε

μέρα με βασανίζει. Χθες της είπα ότι δεν την αγαπάω. Δεν είναι

αλήθεια. Την αγαπάω, αλλά ήθελα να την πονέσω. Ξέρω ότι αυτό τη

θυμώνει.

Και όταν το ακούει βάζει τα κλάματα και αρχίζει να λέει πως για το

καλό μου τα κάνει, όλο τρέχει για μένα και τίποτα δεν κάνει για τον

εαυτό της και πάλι μαλώνουν με τον μπαμπά γιατί της λέει ότι κάνει

τόση πολλή προσπάθεια και μια τρύπα στο νερό κάνει.

Προχθές με πήγαν σε ένα μέρος που έγραφε: παιδιά με μαθησιακές

δυσκολίες. Καλά ήταν. Μου έδωσαν και καραμέλες και με έβαλαν να

γράψω κάτι πράγματα. Μετά η μαμά και ο μπαμπάς μίλησαν με μια

κυρία. Οταν φύγαμε, ο μπαμπάς ξεφύσαγε και δεν μιλούσε. Πρέπει να

έχω κάτι πολύ σοβαρό.

Ομως εγώ νιώθω καλά. Ούτε πυρετό έχω, ούτε η κοιλιά μου πονάει.

Μόνο που κάνω πολλά λάθη στην ορθογραφία. Και τα γράμματά μου

είναι… στραβούτσικα. Βαρέθηκα να μου γράφει η κυρία «καλύτερα

γράμματα».

 Και δεν μου αρέσει καθόλου να με λένε μπουμπούνα και

άχρηστο. Μήπως έχουν δίκιο; Αλλά πάλι, μπορεί ένας άχρηστος να

ζωγραφίζει ωραία όπως εγώ; Μου φαίνεται, οι μεγάλοι είναι πιο

άχρηστοι.

Β.Κ. – Μαθητής ΣΤ’ Δημοτικού»

Το γράμμα δημοσιεύθηκε στην Ελευθεροτυπία και στο enet.gr

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

Ο μικρός πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί

Ο πιλότος και ο μικρός πρίγκιπας του Πίτερ Σις

Σάββατο 17 Οκτωβρίου 2015, στις 12:30 το μεσημέρι
Για παιδιά από 7 ετών

Γεια σας παιδιά! Με λένε Αντουάν ντε Σεντ-Εξιπερί. Γεννήθηκα στη Γαλλία. Όταν ήμουν μικρός ήθελα να γίνω ζωγράφος, αλλά όταν έδειξα τα σχέδιά μου στους μεγάλους με συμβούλεψαν να διαλέξω κάποιο άλλο επάγγελμα. Έτσι έμαθα να οδηγώ αεροπλάνα.
Μια μέρα, ενώ πετούσα πάνω από τη Σαχάρα, το αεροπλάνο μου έπαθε μια βλάβη και βρέθηκα μόνος στην έρημο. Εκεί παρουσιάστηκε ένας παράξενος μικρός που μου είπε ότι ταξίδευε από πλανήτη σε πλανήτη!
Αν σας αρέσουν τα αεροπλάνα, τα αστέρια και οι ιστορίες, τότε ελάτε να σας πω την ιστορία του Μικρού Πρίγκιπα όπως ακριβώς την έζησα!
Δραματοποιημένη αφήγηση και θεατρικό παιχνίδι από την ηθοποιό Μαρία Τερζάκη.
Στην εκδήλωση θα είναι μαζί μας η αγαπημένη μας Άλκη Ζέη που έκανε τη μετάφραση του Μικρού Πρίγκιπα και ποιος ξέρει μπορεί να καταφέρουμε να την «εξημερώσουμε και να την κάνουμε φίλη μας» όπως χαρακτηριστικά είπε ο μικρός ήρωας του Σεντ-Εξιπερί.

Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας. Για δηλώσεις συμμετοχής στείλτε μήνυμα στο polychoros@metaixmio.gr, σημειώνοντας τον τίτλο της εκδήλωσης και τα στοιχεία του παιδιού (ονοματεπώνυμο και ηλικία) και του κηδεμόνα του (ονοματεπώνυμο, τηλέφωνο επικοινωνίας).

Παιδί, Τηλεόραση και Υπολογιστής

Παιδί, Τηλεόραση και Υπολογιστής - Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς

Της Μ. Στυλιανάκη

Η τηλεόραση, το ίντερνετ και τα διάφορα άλλα ηλεκτρονικά μέσα, βρίσκονται ήδη στην καθημερινότητα των παιδιών.

Τι είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς
Σύμφωνα με το άρθρο του Spiegel, (Ν.20, 14.5.07)  με τίτλο «Πόσο πολύ μπορούν να αντέξουν τα παιδιά την τηλεόραση/ τον ηλεκτρονικό υπολογιστή?» υπάρχουν πολλά στοιχεία τα οποία επιτάσσουν μια προσεκτική και καλά ζυγισμένη επαφή των παιδιών με αυτά τα μέσα.
Η τηλεόραση και ο υπολογιστής είναι αναμφισβήτητα μία εξαιρετική πηγή γνώσεων και μάθησης.
Κατά πόσο όμως οι γονείς τα χρησιμοποιούν για αυτές τους τις ιδιότητες, με επίβλεψη και περιορισμούς? Ποιοί θα έπρεπε να είναι αυτοί οι περιορισμοί και ποιός ο λόγος για να υπάρχουν περιορισμοί στην χρήση τους?
 Το Ομοσπονδιακό Κέντρο για την Ενημέρωση της Υγείας της Γερμανίας (BZGA στην Κολονία)
συνιστά τους εξής χρονικούς περιορισμούς για την παρακολούθηση προγραμμάτων στην τηλεόραση και τον υπολογιστή, ανά ημέρα:
• παιδιά 3-5 ετών: μισή ώρα
• παιδιά 6 – 10 ετών: μία ώρα
• παιδιά 10 – 13 ετών: μιάμιση ώρα
(απο αυτό το φυλλάδιο σελίδα 12-13 και  εδώ)

Δυστυχώς στο εμπόριο αλλά και στο ίντερνετ κυκλοφορούν παιχνίδια τα οποία δεν διευκρινίζουν πολλές φορές το όριο της ηλικίας των παιδιών στα οποία απευθύνονται.

Αν και το άρθρο της BZGA δεν αποσαφηνίζει τα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία τίθενται αυτοί οι χρονικοί περιορισμοί, η πλειοψηφία των μελετών αναδεικνύει τη σημασία του ελέγχου από τη πλευρά των γονέων, όχι μόνο του χρόνου έκθεσης αλλά και της ποιοτητας του υλικού, έτσι ώστε να αξιοποιείται ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας αυτών των μέσων:
Στόχος είναι μέσω των νέων μέσων (τηλεόραση και υπολογιστής) να προωθείται η περιέργεια και η ανάγκη για μάθηση, αλλά και οι γονείς να λειτουργήσουν ως "φίλτρο" των πληροφοριών, συζητώντας με τα παιδιά τους και απαντώντας σε οποιαδήποτε απορία τους για τι τι βλέπουν.
Ένα σημαντικό αρνητικό στοιχείο είναι το ότι πολλές φορές χρησιμοποιούνται τα μέσα αυτά από τους γονείς ως "ηλεκτρονική baby-sitter" και όχι ως μια ακόμα ευκαιρία συνάθροισης και συναλλαγής της οικογένειας.
Οι γονείς τα χρησιμοποιούν αρκετά για την απασχόληση του παιδιού τους, ή και έτσι ώστε τα παιδιά τους να αποκτήσουν ευχέρεια στην χρήση του Η/Υ, ακόμα και όταν αυτά είναι κάτω των 3 ετών.
Όμως στην ευαίσθητη αυτή ηλικία, όπου ακόμα η λεπτή και αδρή κινητικότητα εξελίσσεται και η κοινωνικοποίησή του παιδιού βρίσκεται στην πρώτη θέση όσον αφορά τους επιθυμητούς στόχους των διεθνώς αναγνωρισμένων παιδαγωγικών μεθόδων, η χρήση του Η/Υ ή της τηλεόρασης μπορεί να «κλέβει» χρόνο απο άλλες πολύ σημαντικές δραστηριότητες – οι οποίες ενδεχομένως και να μήν αποτελούν μια τόσο εύκολη λύση όσο ένα παιχνίδι στον υπολογιστή.
Δραστηριότητες όπως:

• παιχνίδι με ομάδες άλλων παιδιών – για την κοινωνικοποίηση τους

αλλά και δραστηριότητες που θα εξασκήσουν την φαντασία και την δημιουργικότητά τους, όπως:

• γλυπτική και παιχνίδια με πλαστελίνη και ζυμάρια - για την εξάσκηση και συχρονισμό λεπτής κινητικότητας και όρασης στις τρείς διαστάσεις
• λέγκο, τουβλάκια, παιδικό παιχνίδι καρφώματος, πειράματα κτλ  - που θεωρούνται σημαντικά λόγω των επανειλλημένων προσπαθειών τις οποίες το παιδί θα κληθεί να πραγματοποιήσει για να φτάσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα, χωρίς αυτό να είναι συγκεκριμένο, ούτε και απαραίτητο, (έτσι μαθαίνει να μήν περιμένει πάντα άμεσο αποτέλεσμα και να μην τα παρατάει εύκολα)

είναι ανεκτίμητες για την ψυχική υγεία και ανάπτυξη του παιδιού και πέρα απο τις σωματικές ανάγκες που καλείται να καλύψει ο γονέας ανήκουν στα βασικά δικαιώματα του παιδιού και πρέπει να βρίσκονται πρώτες στην καθημερινή λίστα δραστηριοτήτων με τις οποίες ασχολείται ένα παιδί.
Παράδειγμα στην πράξη: o H/Y στον παιδικό σταθμό φέρνει θετικά αποτελέσματα
Έρευνα με 132 παιδιά 3-6 ετών που διενεργήθηκε σε παιδικούς σταθμούς στην Γερμανία για δύο χρόνια, έδειξε ότι η χρησιμοποίηση του Η/Υ έφερε μόνο θετικά αποτελέσματα.

Τα παιδιά όταν υπήρχε καλός καιρός προτιμούσαν να παίξουν έξω, παρά με τον υπολογιστή. Έδειξαν διάθεση συνεργασίας (ποιός θα έχει το ποντίκι για πόση ώρα) και απέκτησαν νέες υπευθυνότητες (να ανοίγουν και να κλείνουν τον υπολογιστή).
Η χρήση του υπολογιστή είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα του παιδικού σταθμού με τις εξής μορφές:
Παιδιά 5-6 ετών (σε μια ομάδα 10 παιδιών) μάθαιναν την γραμματοσειρά του αλφάβητου μέσα απο τον υπολογιστή και έπαιζαν «γραφείο» όπου δούλευαν γράφοντας προτάσεις.
Μικρότερα παιδιά παρατηρούσαν φωτογραφίες απο έντομα και φυτά σε μεγάλη ανάλυση στον υπολογιστή  (περασμένα απο σαρωτή) και με την βοήθεια της παιδαγωγού αναζητούσαν πληροφορίες για αυτά τα έντομα και φυτά. Επίσης πατούσαν τα κουμπιά που τους υποδείκνυαν τα μεγαλύτερα παιδιά και τα υποστήριζαν.
Οι παιδαγωγοί και ειδικοί συμπέραναν ότι ιδιαίτερα στην αρχή, τα παιδιά έδειξαν πολύ συχνά επιθυμία να περάσουν μεγάλο χρονικό διάστημα μπροστά απο τον υπολογιστή αλλά μετά απο λίγο καιρό, έχασαν ένα μεγάλο ποσοστό του ενδιαφέροντός τους.
Ένα μεγάλο κριτήριο της έρευνας ήταν το αποτέλεσμα που θα είχε η χρήση του Η/Υ όσον αφορά την συμπεριφορά των παιδιών: εάν θα συνενοούνταν και θα συνεργάζονταν και πόσο θα βοηθούσε το ένα το άλλο στους διάφορους προβληματισμούς σε σχέση με τον Η/Υ.
Μετά το τέλος της έρευνας επιβεβαιώθηκε ότι δεν σημειώθηκε καμία αρνητική συμπεριφορά στα παιδιά ενώ αντιθέτως παρατηρήθηκε αύξηση της συνεργασίας των παιδιών μεταξύ τους.
Στο παράδειγμα της έρευνας στην Γερμανία, τα παιδιά ήρθαν σε επαφή με τον Η/Υ σε έναν χώρο όπου ήδη είχαν σε μεγάλο βαθμό κατακτήσει αρκετές κοινωνικές δεξιότητες (συνεργασία, συνεννόηση κτλ.) και ο στόχος ήταν να εμπλουτίσουν τις γνωστικές τους δεξιότητες με το να γνωρίσουν τον Η/Υ και να μάθουν σιγά σιγά να τον χρησιμοποιούν - όχι όμως με την μορφή παιχνιδιών.
Η έρευνα έδειξε ότι σε αυτό το περιβάλλον η επαφή των παιδιών με τον Η/Υ ήταν χρήσιμη και εμπλούτισε την καθημερινότητα των παιδιών δίνοντάς τους επιπλέον εργαλεία για την κατανόηση των νέων μέσων.
Δυστυχώς όμως η επαφή αυτής της μορφής με τα νέα μέσα – ελεγχόμενη ποιοτικά και χρονικά – δεν είναι κάτι εύκολα υλοποιήσιμο, μιας και απαιτεί την ενεργή εμπλοκή του παιδαγωγού ή γονιού κάτω απο συγκεκριμένες προυποθέσεις: μικρός αριθμός παιδιών, ποιοτικός έλεγχος, επιλεγμένες δραστηριότητες.

Αυτό το γεγονός έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τα βασικά κριτήρια για το οποία οι γονείς πολλές φορές επιλέγουν τα νέα μέσα για την απασχόληση των παιδιών τους – είναι εύκολα, γρήγορα και δεν απαιτούν την ενεργή ενασχόληση των γονέων.
Τα νέα μέσα επιστρατεύονται στην αντιμετώπιση προβλημάτων και δυσκολιών

Ειδικά προγράμματα τα οποία είναι εκπαιδευμένοι να χρησιμοποιούν παιδοψυχολόγοι, παιδοψυχίατροι και λογοθεραπευτές, επιτρέπουν πλέον μία νέα δυναμική προσσέγγιση για την αντιμετώπιση δυσκολιών όπως η δυσλεξία, η διαταραχή ελλειματικής προσοχής, ή θεμάτων που σχετίζονται με τον προφορικό λόγο αλλά και άλλων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα παιδιά προσχολικής και σχολική ηλικίας.
Έτσι ο υπολογιστής, γίνεται μέρος συγκεκριμένων θεραπευτικών συνεδριών λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του.
Ασκήσεις γίνονται αντί βαρετές, ιδιαίτερα ευχάριστες μιάς και αποτελούν μέρος ενός παιχνιδιού το οποίο ερεθίζει με ευκολία τον εγκέφαλο του θεραπευόμενου, αποσπώντας άμεσα την προσοχή του.
Παράλληλα μειώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό ένα απο τα σημαντικά εμπόδια που υπάρχουν στην θεραπεία ενός παιδιού – το χαμηλό κίνητρο για συνεργασία και συμμετοχή στην συνεδρία – αυξάνοντας κατά πολύ την αποτελεσματικότητα κάθε συνεδρίας αλλά και συντομεύοντας και σημαντικά τη συνολική χρονική διάρκεια της θεραπείας.
Τα νέα μέσα και οι δυσάρεστες παρενέργειες:
Η πραγματικότητα στην καθημερινότητα των παιδιών, Παιχνίδια, Εγκληματικότητα, Συναισθήματα, Συγκέντρωση.
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το 90% των ηλεκτρονικών παιχνιδιών περιέχουν καποιας μορφής βίαιο περιεχόμενο και δεν διευκρινίζουν πολλές φορές το όριο της ηλικίας στα παιδιά που απευθύνονται.
Έρευνα απο το Εγκληματολογικό Ερευνητικό Κέντρο του Niedersachsen, στην Γερμανία δείχνει ότι απο τους ανήλικους που προέβησαν σε εγκληματικές πράξεις, το 44% δήλωσαν ότι έπαιζαν πολύ συχνά παιχνίδια με θέματα τον πόλεμο, έναντι του 14% που δήλωσε ότι δεν έπαιζε καθόλου.
Όσο η συχνότητα ενασχόλησης με παιχνίδια πολέμου αυξανόταν, τόσο αυξανόταν και το ποσοστό των ανηλίκων που προέβησαν σε εγκληματικές πράξεις.
Η συχνή έκθεση σε βίαια ερεθίσματα τόσο μέσα από τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, όσο και μέσα από την τηλεόραση έχει ως συνέπεια την απευαισθητοποίηση στη βία με αποτέλεσμα την έλλειψη αντίδρασης στη πραγματική βία και τη βιαιοπραγία. Το πιο ανησυχητικό αποτέλεσμα αυτού, είναι η μείωση της ικανότητας για ενσυναίσθηση, δηλαδή για νοητική και συναισθηματική ικανότητα για επαφή και κατανόηση της ψυχικής κατάστασης του άλλου, που θεωρείται βασικός μηχανισμός αναστολής της επιθετικότητας και της αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Με έναν ανάλογο τρόπο επιδρά και η τηλεόραση στην αντίληψη που διαμορφώνουν τα παιδιά σε σχέση με το πραγματικό κόσμο και τη φυσιολογική κοινωνική συμπεριφορά.
Αμφίσημη είναι η επίδραση των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και της τηλεόρασης στην ανάπτυξη της φαντασίας και την ικανότητα διάκρισης της από την πραγματικότητα.    
 Τα σχέδια παιδιών που βλέπουν καθημερινά μέχρι μία ώρα τηλεόραση, έχουν αρκετή διαφορά με αυτά των παιδιών που βλέπουν καθημερινά τουλάχιστον τρεις ώρες τηλεόραση:


Έρευνα σε σχολείο του Freiburg έδειξε ότι παιδιά 11-15 ετών που βλέπουν αρκετή τηλεόραση, έχουν δυσκολίες στην συγκέντρωση: ο εγκέφαλος συνηθίζει στις πολύ γρήγορες εναλλαγές εικόνων και ήχων και δυσκολεύεται να παρακολουθήσει την ομιλία του καθηγητή, ή ακόμα και συνομιλίες με άλλους μαθητές.
Επίσης τα παιδιά που έβλεπαν πολύ τηλεόραση δεν είχαν καμία αντίδραση σε εικόνες στις οποίες άλλα παιδιά που δεν έβλεπαν τηλεόραση, αιθανόντουσαν μεγάλη συγκίνηση.
Έρευνα στον Καναδά με πάνω απο 2.600 παιδιά έδειξε ότι παιδιά 2 ετών έβλεπαν πάνω απο 2 ώρες καθημερινά τηλεόραση, ενώ παιδιά 3-4 ετών έβλεπαν 3,6 ώρες την ημέρα τηλεόραση.
Ένα στα  δέκα απο τα παιδιά που έβλεπαν 3,6 ώρες τηλεόραση την ημέρα, βίωσε στην ηλικία των 7 ετών διαταραχές ελλειματικής προσοχής.
Εθισμός ακόμα και απο χαρούμενα παιχνίδια για μικρά παιδιά
 Δύο ξεχωριστές έρευνες, η μία απο το Stanford University στις Η.Π.Α. και η άλλη απο το Tohoku University στην Σιγκαπούρη είχαν το ίδιο αποτέλεσμα: απέδειξαν ότι η ενασχόληση με απλά και χαρούμενα παιχνίδια στον Η/Υ σε μικρές ηλικίες συνηθίζει τα παιδιά στις γρήγορες εναλλαγές/κινήσεις και πολύχρωμα γραφικά - με αποτέλεσμα να εθιστούν πολύ πιό εύκολα και σε αντίστοιχα παιχνίδια όταν μεγαλώσουν (που σε μεγαλύτερες ηλικίες είναι και παιχνίδια τα οποία περιλαμβάνουν σκηνές έντονης δράσης και βίας).
Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια αλλάζουν μέρος του εγκεφάλου
 Άλλη έρευνα, πάλι στο Tohoku University που είχε αρχικά στόχο να δείξει την δραστηριότητα του εγκεφάλου σε έφηβους την ώρα που παίζουν Nintendo, απέδειξε ότι η ενασχόληση με ηλεκτρονικά παιχνίδια εξασκεί και αλλάζει το μέγεθος του μέρους του εγκεφάλου το οποίο ευθύνεται για την όραση και την κίνηση – το ίδιο μέρος που απαιτείται να λειτουργήσει για την κατακράτηση βίαιων ή λανθασμένων κοινωνικά προθέσεων.
 Η έρευνα αυτή έδειξε ότι δεν είναι μόνο οι εικόνες βίας του παιχνιδιού που θα προκαλέσουν μια πιό βίαιη γενιά στο μέλλον, αλλά ο ριζικός τρόπος με τον οποίο επιδρά αυτή η δραστηριότητα στον εγκέφαλο.
Υπολογιστής και τα μάτια των παιδιών
 Η χρήση του Η/Υ έχει ελαττώσει επιπλέον τις ώρες που τα παιδιά χρησιμοποιούν την ικανότητα τους να βλέπουν μακριά – η καθημερινότητα των παιδιών αποτελείται απο ολοένα και περισσότερες δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν όραση σε κοντινές αποστάσεις και όχι πιά μακρινές.
 Έτσι δεν είναι περίεργο το ότι οι έρευνες δείχνουν ότι το ποσοστό παιδιών με μυωπία έχει αυξηθεί απο 12,1% σε 20,4% απο το 1995 εώς σήμερα (με βάση έρευνα που έγινε στην Taiwan), ενώ με βάση άλλη έρευνα που έγινε στην Σιγκαπούρη, το ποσοστό διπλασιάστηκε απο 17% σε 34%.
 Επίσης έχει σημειωθεί το Computer Vision Syndrome το οποίο συνδέεται με την πολύωρη χρήση του Η/Υ ακόμα και σε παιδιά.
Τι μπορούν οι γονείς να κάνουν για να αποφύγουν την εμφάνιση του CVS:

• να παρατηρούν τις αντιδράσεις του παιδιού τους – τρίψιμο των ματιών σημαίνει ότι ο μυς του ματιού έχει κουραστεί, (ή επίσης κόκκινα μάτια και στρίψιμο του κεφαλιού).
• να ρυθμίζουν την οθόνη έτσι ώστε το παιδί να μήν χρειάζεται να αλλάξει στάση, να καμπουριάζει ή να κοιτάει με κλίση του κεφαλιού την οθόνη
• να ρυθμίζουν τον φωτισμό έτσι ώστε να μήν υπάρχουν γυαλάδες στην οθόνη,
• να μήν είναι έντονη η διαφορά της φωτεινότητας της οθόνης του υπολογιστή και του δωματίου,
• λόγω του ότι τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν απο μόνα τους συνήθως εάν έχουν κάποιο πρόβλημα όρασης, είναι απαραίτητο οι γονείς να ελέγχουν την όραση του παιδιού τους συχνά.

Τηλεόραση, Η/Υ και επιδόσεις
 
Υπάρχουν άραγε και θετικά ευρήματα σε σχέση με τη χρήση Η/Υ και ηλεκτρονικών παιχνιδιών;  Στις θετικές κριτικές αναφέρεται ότι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια συμβάλλουν στην ανάπτυξη και βελτίωση των γνωστικών δεξιοτήτων και ειδικότερα στη συγκέντρωση, τη παρατηρητικότητα, τον οπτικοκινητικό συντονισμό, την επιδεξιότητα, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και την αύξηση των γενικών γνώσεων.
Προσφέρουν εξοικίωση με τη τεχνολογία και τη χρήση της στη καθημερινή ζωή και βελτιώνουν τις γνωστικές δεξιότητες των μαθητών, ιδιαίτερα εκείνων που έχουν κάποιες μαθησιακές δυσκολίες - χρησιμοποιούνται μάλιστα και απο τους ειδικούς κατά την διάρκεια συνεδριών.
Υπάρχουν περιπτώσεις που όπως τα ίδια τα παιδιά μαρτυρούν, ο Η/Υ τα βοηθά στην εύρεση στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων, στην συνεργασία αλλά και στον προγραμματισμό δραστηριοτήτων μέσα στο πλαίσιο ενός παιχνιδιού όπως πχ Sims ή ακόμα και Counterstrike.
Ο Λάζλο (15 ετών) όπως αναφέρει στην Angela Gattenburg, δημοσιογράφο του περιοδικού Spiegel, δεν έχει απαραίτητα όρεξη να παίζει όλη την ημέρα Counterstrike, αλλά εκτός απο αυτό το παιχνίδι του αρέσει και να πηγαίνει σινεμά, στο Judo ή στο τέννις,  πιστεύει ότι μέσα απο το Counterstrike αποκτά την ικανότητα στρατηγικής σκέψης αλλά και πιό γρήγορα αντανακλαστικά.
Η Jana, έχει επιδόσεις της τάξεως του 19-20 στο σχολείο, κάνει πατινάζ, τζόγκινγκ, παίζει κλαρίνο και κάνει ιππασία. Χρησιμοποιεί τον υπολογιστή για να κάνει έρευνα για το σχολείο, να μιλάει με φίλες της στο εξωτερικό μέσω του προγράμματος skype και προπαντώς για να παίζει το αγαπημένο της παιχνίδι το Sims με το οποίο όπως λέει, μαθαίνει έννοιες όπως υπευθυνότητα και οργάνωση.
Χρησιμοποιούν τα παιδιά αυτές τις ικανότητες στην μετέπειτα τους ζωή ή αυτές ισχύουν μόνο στον φανταστικό κυβερνοχώρο? Δεν υπάρχει ακόμα κάποια έρευνα για αυτό.
Υπάρχει όμως, έρευνα στη Νέα Ζηλανδία που έγινε με 1.000 παιδιά στην ηλικία 5 -15 ετών, που είχε καταγράψει πόσες ώρες έβλεπαν τηλεόραση. Τριάντα χρόνια αργότερα, η έρευνα δείχνει τα εξής: το μεγαλύτερο ποσοστό όσων έβλεπαν στην παιδική τους ηλικία περισσότερο απο 3 ώρες τηλεόραση καθημερινά, δεν είχε καταφέρει να τελειώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση – σε αντίθεση με το μεγαλύτερο ποσοστό όσων έβλεπαν λίγη τηλεόραση, οι οποίοι κατάφεραν να πάρουν πτυχίο ΑΕΙ. 
Επίσης στην έρευνα απο το Εγκληματολογικό Ερευνητικό Κέντρο του Niedersachsen οι σχολικές επιδόσεις παιδιών 10 ετών, που είχαν μέτρια ή μεγάλη ενασχόληση με παιχνίδια πολέμου τα οποία είναι ακατάλληλα για ανηλίκους (κατάλληλα απο 18 ετών δηλαδή), ήταν αρκετούς βαθμούς κατώτερες του μέσου όρου, σε αντίθεση με τις σχολικές επιδόσεις παιδιών που δεν είχαν ξαναπαίξει ποτέ τέτοια παιχνίδια, οι οποίες ήταν αρκετούς βαθμούς ανώτερες απο την βαθμολογία του μέσου όρου.
Ποιό θα είναι το μέλλον της εκπαίδευσης;
Υπάρχουν γονείς, όπως ο Gerhard Florin μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Αμερικανικής εταιρείας Electronic Arts, που πιστεύουν ότι η εκπαίδευση θα έπρεπε να αλλάξει και να ακολουθήσει τα γρήγορα βήματα των υπολογιστών – με την χρήση των οποίων τα παιδιά δεν έχουν ποτέ πρόβλημα συγκέντρωσης για ώρες – σε σύγκριση με την παραδοσιακή διδακτική ώρα κατά την διάρκεια της οποίας δεν αντέχουν να συγκεντρωθούν.
Τα παιδιά του έμαθαν να διαβάζουν με το παιχνίδι Pokemon στο οποίο υπάρχουν πολλές λέξεις και τώρα πλέον κανονίζουν μόνα τους μετά το καθημερινό διάβασμα και τις εξωσχολικές τους δραστηριότητες την ώρα του παιχνιδιού, στο ειδικό δωμάτιο με τους υπολογιστές.

Όμως παρόλο που είναι υπέρμαχος της ενασχόλησης των παιδιών με τον υπολογιστή, η τηλεόραση είναι για εκείνον ένα μέσο το οποίο τα παιδιά του (που τώρα είναι 12 ετών) δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιούν ελεύθερα.
Πιστεύει ότι όπως οι γονείς διαλέγουν τα βιβλία που δίνουν στα παιδιά τους να διαβάσουν έτσι θα έπρεπε να διαλέγουν και τα παιχνίδια που τους επιτρέπουν να παίζουν στον υπολογιστή ή να βλέπουν στην τηλεόραση.
Συμπέρασμα;
Είναι αποδεδειγμένο ότι η τηλεόραση καθώς και ο Η/Υ, έχουν αρκετές επιπτώσεις στην διαμόρφωση του χαρακτήρα αλλά και των ικανοτήτων των παιδιών, σε προσχολική και σχολική ηλικία.

Κοινωνικοί λόγοι αλλά και πρακτικοί (χρήση του Η/Υ για έρευνα σε σχολικές εργασίες, εύκολη λύση απασχόλησης των παιδιών για τους γονείς) έχουν τοποθετήσει τον Η/Υ και την τηλεόραση στην οικογενειακή καθημερινότητα.

Αυτή η πραγματικότητα κάνει επιτακτική την ελεγχόμενη και επιλεκτική γνωριμία των παιδιών με τα μέσα αυτά, με στόχο να αποφευχθεί μια αλόγιστη χρήση της τηλεόρασης ή του Η/Υ σαν μέσο πολύωρης απασχόλησης των παιδιών.

Οι γονείς καλούνται λοιπόν όχι να απαγορέψουν και να αποκλείσουν με δραστικά μέτρα και τιμωρίες, αλλά αντιθέτως να συνεργαστούν και να πάρουν μέρος στην ενασχόληση των παιδιών τους με τα νέα μέσα, εκμεταλλευόμενοι αυτή την ευκαιρία για μάθηση και ψυχαγωγία για όλη την οικογένεια – φυσικά πάντα λαμβάνοντας υπόψη κριτήρια που ισχύουν για την ηλικία του παιδιού τους σε θέματα χρονικά και θεματικά.
Συμβουλές για γονείς:

• Όταν βλέπουν τα παιδιά σας τηλεόραση, διαλέξτε τις εκπομπές και δείτε τις εκπομπές όσο γίνεται μαζί τους
• Ενημερωθείτε περισσότερο και οι ίδιοι για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια έτσι ώστε να έχετε έγκυρη γνώμη και σωστή επίβλεψη στην επιλογή του είδους των παιχνιδιών από τα παιδιά σας
• Μοιραστείτε το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό των παιδιών σας για τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που με προσοχή έχετε επιλέξει, δημιουργήστε μια ευκαιρία να περάσετε χρόνο μαζί τους, με χαλαρό τρόπο, αλλά και να λειτουργήσετε ως φίλτρο συζητώντας μαζί τους για το περιεχόμενο
• Συζητήστε μαζί τους για το τι τους έκανε εντύπωση και εντάξτε αυτές τις καταστάσεις σε συμβολικά παιχνίδια και παραμύθια (για παιδιά προσχολικής ηλικίας).
• Διερευνήστε αν η υπερβολική ενασχόληση του παιδιού σας με τον Η/Υ ή την τηλεόραση υποδηλώνει κάποια συναισθηματική δυσκολία.
• Μην απαγορεύετε στα παιδιά να έχουν συναισθηματικές αντιδράσεις σε αυτά που βλέπουν.
• Mην τα τιμωρείτε ή τα χλευάζετε που ενθουσιάζονται με τα νέα μέσα.
• Μην επιτρέπετε την τηλεόραση πρίν τον παιδικό σταθμό, το σχολείο, ή το πρωινό.

Πηγές: 

• http://www.lifeline.de/special/familie_erziehung/computer_tv_handy/content-128600.html
• http://www.bzga.de/?uid=3244d6625a8efadab0bd8dfdb5d3c867&id=maine3
• http://www.lifeline.de/special/familie_erziehung/computer_tv_handy/content-128603.html
• http://www.heise.de/newsticker/meldung/55118
• http://www.allaboutvision.com/parents/children-computer-vision-syndrome.htm
• http://www.guardian.co.uk/Archive/Article/0,4273,4241769,00.html
• http://en.allexperts.com/q/Internet-Kids-3139/Hi-wondering.htm 
• «Πως να να μιλήσετε σε ένα παιδί σας για......», Το βιβλίο της «Γραμμής-Σύνδεσμος» για τους γονείς, Εκδόσεις ΚΟΑΝ, ISBN 978 960 7895 76 9 (διαβάστεεδώ περισσότερα)
• Περιοδικό Spiegel, Τεύχος Nr.20/14.5.07   

Το γλυκόπικρο ταξίδι του παγωτού

ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΤΗΣ FAIR TRADE HELLAS ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Το γλυκόπικρο ταξίδι του παγωτού
Πέμπτη 8 Οκτωβρίου 2015, στις 7 μ.μ.

Όλοι απολαμβάνουμε ένα υπέροχο παγωτό, αλλά έχουμε ποτέ αναρωτηθεί από πού προέρχονται τα συστατικά του – η ζάχαρη, το γάλα, το σιτάρι, η βανίλια, το κακάο; Ποια είναι η σχέση του παγωτού με την παιδική εργασία στην Γκάνα; Και γιατί θα πρέπει να μας νοιάζει; Η έκθεση θα δώσει απαντήσεις σε αυτά και άλλα ερωτήματα και θα αποκαλύψει το μακρινό ταξίδι του παγωτού μέχρι να φτάσει σε εμάς!
Ευχαριστούμε για την υποστήριξη την εταιρεία Le Greche που θα προσφέρει στους επισκέπτες υπέροχες γεύσεις παγωτού με συστατικά δίκαιου εμπορίου, παρασκευασμένα αποκλειστικά για αυτή την εκδήλωση.
Η έκθεση θα διαρκέσει από την 1η έως τις 31 Οκτωβρίου 2015 και θα είναι ανοιχτή στο κοινό καθημερινά από τις 9 το πρωί έως τις 9 το βράδυ και το Σάββατο από τις 9 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι.

Την ίδια μέρα, στις 7:30 το βράδυ, παράλληλα με τα εγκαίνια της έκθεσης, θα διοργανωθεί πάνελ συζήτησης με θέμα «Διατροφική κυριαρχία, Νέοι και Ανάπτυξη». Το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει ειδικούς από τον ακαδημαϊκό χώρο, τις τοπικές αρχές αλλά και ΜΚΟ, οι οποίοι θα θίξουν θέματα σχετικά με τη διατροφική μας αυτάρκεια και ασφάλεια, τα «πράσινα» και τα «δίκαια» προϊόντα αλλά και με τα προϊόντα που τελικά καταναλώνουμε.

Περισσότερα για το πρόγραμμα και τους ομιλητές του πάνελ θα δείτε ΕΔΩ.